Metody i formy pracy

Twórczynią metody malowania dziesięcioma palcami jest R. F. Show – pedagog. Zaobserwowała ona, iż malowanie palcami jest zbieżne z naturalną skłonnością dziecka
do „paćkania się” w substancjach o konsystencji błota. Zastosowała metodę po raz pierwszy 
w jednej z rzymskich szkół w 1934r.
Walorami metody są:
  • Pomoc w pokonywaniu lęków o różnym pochodzeniu,
  • Uwalnianie od zahamowań,
  • Wzmacnianie wiary we własne siły,
  • Pobudzanie ekspresji plastycznej.
Sposób stosowania w praktyce metody malowania dziesięcioma palcami został opracowany przez Ośrodek Terapii Zajęciowej Poradni dla Rodziców przy Zakładzie Wcześniaków Akademii Medycznej w Warszawie.
Obejmuje on:
  1. Przygotowanie do zajęć.
  2. Technikę wykonania
  3. Analizę zachowania dziecka.
Przygotowanie do zajęć: dzieci powinny pracować na bazie sześciu podstawowych kolorów: niebieskiego, czarnego, czerwonego, brązowego, zielonego i żółtego. Można je uzupełniać białym i fioletowym. Farby powinny być w miskach, w których dzieciom łatwo zanurzyć ręce. Technika wykonania: dzieci powinny podczas pracy być instruowane słownie przez nauczyciela i powinien on być obecny przez cały czas trwania pracy. Arkusz papieru powinien być wcześniej podpisany, miseczki z farbą bez pędzli przygotowane. Następnie jasna instrukcja, 
iż dziecko przy użyciu dziesięciu palców u rąk może malować na papierze cokolwiek
Analiza zachowania się dziecka.
W trakcie zajęć można uzyskać o dziecku wiele informacji takich jak:
  • Ustosunkowanie się dziecka do tworzywa.
  • Element czasu.
  • Element ruchu.
  • Zachowanie się wobec kolorów.
Szczegółowa analiza materiału zdobytego tą drogą w rękach doświadczonego pedagoga może doprowadzić do oczekiwanych planowanych zmian w zachowaniu dziecka i jego stosunku do siebie, rówieśników, dorosłych i całego otoczenia.

Metoda ośrodków pracy, która jest skierowana do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną została tak skonstruowana, że działania dydaktyczne uzupełniane
są oddziaływaniami rewalidacyjnymi.
Metoda ta została stworzona przez M. Grzegorzewską na początku lat 20-tych
XX w. na podstawie metody ośrodków zainteresowań Decroly”ego.
Metoda ośrodków pracy poprzez nauczanie całościowe pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. W procesie nauczania postawa ucznia zmusza
go do samodzielnego myślenia i poszukiwania własnych rozwiązań podczas zdobywania wiedzy o otaczającym świecie i relacji w nim panujących. Przedstawiane treści powinny być tak zaprezentowane, aby podczas zajęć uczeń mógł poznać je w sposób wszechstronny.
Metoda ośrodków pracy treści nauczania czerpie ze środowiska społeczno – przyrodniczego i obejmuje takie działy:
  • pory roku i związane z nimi przemiany w przyrodzie,
  • szkoła, klasa, otoczenie szkoły, droga do szkoły,
  • dom dziecka, życie w rodzinie, mieszkanie,
  • rodzinna miejscowość,
  • tematyka okolicznościowa związana ze świętami i aktualnymi wydarzeniami.
W oparciu o powyższe zagadnienia program pracy jest tak konstruowany, aby treści
w nim zawarte były stopniowo rozwijane i uzupełniane na kolejnych etapach edukacyjnych.
Metoda ośrodków pracy charakteryzuje się specjalną konstrukcją systemu lekcyjnego. Lekcje jednego dnia stanowią tzw. dzienny ośrodek pracy. Dzienne ośrodki pracy składają się
na ośrodki tygodniowe, a te z kolei na okresowe.
Ośrodek dzienny podzielony jest na poszczególne etapy:
  • zajęcia wstępne, podczas których jest sprawdzana lista obecności, ustalana data, dokonywana obserwacja zmian przyrody i analiza stanu pogody,
  • praca poznawcza, której celem jest dokonywanie wszystkich możliwych rodzajów obserwacji (bezpośredniej, pośredniej, dowolnej, kierowanej) związanych z danym tematem. W czasie obserwacji uczeń powinien: dotykać, wąchać, smakować, manipulować w celu lepszego kojarzenia i zapamiętania danego materiału,
  • ekspresja – ten etap może się realizować poprzez czynności samoobsługowe, aktywność plastyczno – techniczną, ruchową, muzyczną i werbalną,
  • zajęcia końcowe, gdzie następuje podsumowanie całodziennej pracy, sprawdzanie zrozumienia zdobytych wiadomości.
W prezentowanej metodzie nie ma sztywnego podziału na przedmioty nauczania. Realizacja treści języka polskiego, matematyki, plastyki, techniki, muzyki, wychowania fizycznego pozostaje w ścisłym związku z poznaniem środowiska społeczno – przyrodniczego. Wszystkie treści programowe w metodzie ośrodków pracy są dostosowane do indywidualnych możliwości uczniów.

W toku pracy rewalidacyjno-wychowawczej (szczególnie z uczniami z głębszą i głęboką niepełnosprawnością intelektualną) korzystamy w naszej szkole z metody stymulacji polisensorycznej wg. pór roku „Poranny Krąg”.
Metoda polega na pobudzaniu wszystkich zmysłów dziecka za pomocą symboli podstawowych, których źródłem jest świat przyrody. Są to takie symbole jak: żywioły, barwy, zapachy, smak, wrażenia dotykowe i termiczne. Symbole te zmieniają się cyklicznie w zależności od pory roku, stąd nazwa metody.
Cele i metody:
  • Stymulacja wielozmysłowa połączona z rytualizacją czynności.
  • Budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa, któremu służy utworzenie kręgu i ten właśnie rytuał, którego reguły są uczniom dobrze znane. Każdy element porannego kręgu staje się z czasem dla dziecka przewidywalny, a więc bezpieczny.
  • Komunikacja na poziomie niewerbalnym opierająca się głównie na języku znaków
    i symboli.
  • Prowokowanie komunikacji na poziomie werbalnym.
  • Inicjowanie i podtrzymywanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem.
  • Dostarczanie przyjemnych wrażeń, satysfakcjonujące spotkanie ucznia i nauczyciela.
  • Świadome wykorzystanie ekspresji, mowy ciała oraz głosu nauczyciela.

PROGRAMY AKTYWNOŚCI KNILLÓW
W toku prowadzonych zajęć terapeutycznych w naszym Zespole Szkół korzystamy
z Programów aktywności – Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja opracowanych przez Mariannę Knill i Christophera Knilla.
Proponowane programy stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch
i zabawa. Programy mogą być stosowane przez każdą osobę, która ma regularny kontakt
z dzieckiem, zaś przeznaczone są do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego, dla dzieci upośledzonych umysłowo,
z defektami sensorycznymi i fizycznymi, autystycznych i mutystycznych .
  Autorzy oparli się na założeniu, że dotyk jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy, tak więc od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem
a następnie komunikacji z nim. Autorzy skojarzyli ruch i dotyk ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wykonując przy muzyce określone ćwiczenia, dziecko uczy się odczuwania własnego ciała i otwiera się na doznania dotykowe z otoczenia. Specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności, odzwierciedla rytm i charakter każdej czynności. Ważnym elementem realizacji programów jest świadome i aktywne używanie głosu przez terapeutę, który słowami i intonacją zachęca dziecko do podjęcia danej aktywności. Tę samą rolę ma pełnić fizyczne wsparcie (kiedy dziecko jest oparte plecami o terapeutę) lub kontakt wzrokowy.
Programy Aktywności składają się z sześciu części o wzrastającej trudności:
  • Program wprowadzajacy (8 minut) – przeznaczony dla dzieci, które
    są hiperaktywne, bardzo małe lub mają niedostateczną koncentrację uwagi, aby uczestniczyć w programie pierwszym lub drugim. Stosowany do pracy z dziećmi autystycznymi lub psychotycznymi.
  • Program I (15 minut), Program II (15 minut) – używane tu są różne części ciała w różny sposób: leżenie, głaskanie, zginanie, zaciskanie, obracanie, klaskanie, przewracanie.
  • Program III (20 minut) – wymaga znacznie większej świadomości społecznej dziecka, koordynacji ruchowej.
  • Program IV (20 minut) – przeznaczony jest do pracy w grupie, wymaga większej świadomości ruchowej, koncentracji i samoświadomości społecznej.
  • Program SPH (25 minut) – przeznaczony do pracy z dziećmi niesprawnymi fizycznie, lub takimi, które potrzebują więcej czasu na wykonanie danej czynności.

Techniki behawioralne są elementami terapii behawioralnej, która jest metodą ściśle naukową, jasno wytyczającą cele, operującą własnym systemem pojęć i narzędzi. Metoda ta stosowana jest głównie w pracy z dziećmi autystycznymi.
Techniki behawioralne stosuje się głównie w celu:
  • rozwijania zachowań deficytowych, czyli takich, które uważa się za normalne
    i pożądane, a które u dziecka autystycznego występują zbyt rzadko lub nie występują wcale,
  • redukowania zachowań niepożądanych takich jak: zachowania destrukcyjne, agresywne, autoagresywne, autostymulacyjne, rytualistyczne, zakłócające, odmawianie jedzenia, nieprawidłowe reakcje emocjonalne, nieprawidłowa mowa,
  • generalizowania i utrzymania efektów terapii – zachowanie jest zgeneralizowane wówczas, gdy jest trwałe, pojawia się w różnych środowiskach, w obecności różnych osób oraz rozszerza się na zachowania pokrewne.
Zadaniem osoby, która stosuje techniki behawioralne jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku.
Cele te można uzyskać stosując wybiórcze wzmocnienia coraz bardziej zbliżone do docelowych form zachowania oraz poprzez ścisłą kontrolę sytuacji, w których zachowanie przebiega.
Zasady na których opiera się stosowanie technik behawioralnych:
  • zasada małych kroków – każdą czynność, której chcemy wyuczyć dziecko rozpisuje się na małe kroki, jasne i zrozumiałe dla dziecka,
  • zasada stopniowania trudności – zaczynamy od ćwiczeń łatwych i konkretnych po coraz trudniejsze,
  • zasada stosowania wzmocnień – a wzmocnienie to każde wydarzenie, które zwiększa siłę zachowania, zwiększa prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia pożądanego zachowania w podobnych okolicznościach.
Podstawowe reguły behawioralne w edukacji:
  • chcąc aby zachowania występowały częściej, powinniśmy je systematycznie wzmacniać,
  • nie wzmacniamy zachowań niepożądanych,
  • pojawienie się trudnego zachowania nie jest niebezpieczne o ile nie zostanie wzmocnione.
Dopiero wówczas, gdy uczeń: skupia uwagę na nauczycielu, nie stymuluje się, nie krzyczy, porzucił rytuały, nie przejawia innych trudnych zachowań, akceptuje zmiany w otoczeniu, rozumie proste i bardziej złożone polecenia, przynajmniej częściowo nazywa obiekty z otoczenia, identyfikuje osoby – zdaniem terapeutów behawioralnych, można przejść do uczenia umiejętności szkolnych.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze – organizuje się w naszej szkole dla uczniów, którzy mają znaczne trudności w uzyskaniu osiągnięć z zakresu określonych zajęć edukacyjnych, wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego. Trudności mogą wynikać z różnorodnych przyczyn, często złożonych, takich jak: stan zdrowia dziecka, predyspozycje wrodzone, doświadczenia dziecka, charakter środowiska rodzinnego itp. Zajęcia prowadzone są przez nauczyciela właściwych zajęć edukacyjnych.
Nauczyciele na zajęciach dydaktyczno – wyrównawczych:
  • indywidualizują środki i metody pracy,
  • usprawniają zaburzone funkcje,
  • powtarzają i utrwalają materiał programowy,
  • stwarzają atmosferę bezpieczeństwa i tolerancji.
Zajęcia te polegają więc na niwelowaniu trudności szkolnych poprzez wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach i eliminowaniu niepowodzeń szkolnych. Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dotyczą przede wszystkim języka polskiego i matematyki, ale w miarę potrzeb organizowane są także z innych przedmiotów edukacyjnych. Główną zasadą stosowaną
w programach zajęć jest zasada stopniowania trudności.
Dobór form i metod pracy uzależnia się od aktualnych dyspozycji ucznia, rodzaju, stopnia
i rozległości trudności. Opieką dydaktyczno-wyrównawczą w naszej szkole, objęte są dzieci,
u których zauważa się trudności w nauce czytania, pisania, liczenia oraz w rozwoju emocjonalnym. Diagnoza funkcjonalna tych dzieci obejmuje następujące czynniki:
  • sprawność percepcyjno-motoryczną,
  • ogólny poziom sprawności umysłowej,
  • możliwości emocjonalno-motywacyjne.
Uczniowie wytypowani do uczestnictwa w zajęciach są zobowiązani do regularnego w nich uczestnictwa.

Rewalidacja (łac. validus – silny, sprawny, re-powtórnie) to ciąg zabiegów dydaktycznych, wychowawczych, leczniczych, których celem jest jak najlepsze przystosowanie jednostki niepełnosprawnej do życia społecznego. To zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych
i społecznych jednostki, aby umożliwić jej wszechstronny rozwój – na miarę jej możliwości. Pojęcie to oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną.
W naszym Zespole Szkół istnieje odrębny przedmiot – rewalidacja indywidualna. Celem przedmiotowych zajęć jest wyrównanie braków w zakresie intelektualnym i psychoruchowym dzieci spowodowanych zaburzeniami somatycznymi, psychicznymi i wieloma innymi. Rewalidacja indywidualna jest podstawową formą specjalistycznej pomocy dzieciom niepełnosprawnym intelektualnie, które mają trudności w opanowaniu materiału nauczania oraz w nawiązywaniu kontaktów społecznych z powodu różnych wad i zaburzeń. Można powiedzieć, że jest blokiem zajęć wspomagających rozwój dziecka – wspomagających, kompensacyjnych i usprawniających.
Na początku pracy rewalidacyjnej z dzieckiem każdy nauczyciel prowadzący w naszej szkole takie zajęcia dokonuje diagnozy, która polega na określeniu stopnia głębokości deficytów rozwojowych oraz trudności dziecka, wyróżnieniu funkcji niezaburzonych, poznaniu potencjalnych możliwości dziecka oraz cech jego osobowości, ustaleniu etiologii obserwowanych trudności.
Znajomość etiologii pozwala na dokonanie właściwego wyboru kierunku pracy
z dzieckiem.
Diagnozę dokonujemy w oparciu o:
  • własną obserwację,
  • informacje uzyskane od nauczycieli, wychowawcy,
  • informacje uzyskane od rodziców,
  • historię życia dziecka,
  • zalecenia z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej zawarte w opinii dziecka,
  • wyniki badań lekarskich.
Nauczyciele, którzy zajmują się dzieckiem opracowują indywidualne plany rewalidacji, które tworzą uwzględniając:
  • przezwyciężanie lęków utrudniających dziecku pokonywanie trudności,
  • budzenie wiary we własne możliwości,
  • wyzwalanie satysfakcji z własnych osiągnięć,
  • usprawnianie rozwoju zaburzonych funkcji i procesów poznawczych,
  • likwidowanie trudności w uczeniu się.
W rewalidacji indywidualnej wyróżnić możemy dwa etapy:
  1. Wstępny (przygotowujący) – jest to wyrobienie gotowości do nauki przyzwyczajenie do wysiłku, kontakt z rówieśnikami, przyzwyczajenie
    do pokonywania trudności, wyciszanie lub pobudzanie, wyróżnianie części ciała, stron w ciele, orientacja przestrzenna i kierunkowa, poczucie położenia ciała
    w przestrzeni.
  2. Właściwy – kształtowanie umiejętności szkolnych: czytanie, pisanie, liczenie
    i doskonalenie technik szkolnych:
  • ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej i usprawnienie manualne;
  • ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji w przestrzennej;
  • ćwiczenia percepcji słuchowej.
Ćwiczenia i metody prowadzenia zajęć rewalidacji indywidualnej nauczyciele dobierają
w zależności od rodzaju i złożoności zaburzeń oraz wieku dziecka. W czasie ćwiczeń kładą nacisk na przestrzeganie zasad higieny psychicznej, uważnie stopniują wysiłek uczniów.
Przykładowe ćwiczenia rewalidacji indywidualnej w zakresie sprawności grafomotorycznej, podnoszące graficzny poziom pisma:
  • kreślenie w powietrzu i na płaszczyźnie dużymi ruchami – manipulowanie różnymi przedmiotami: piłka, balonem, woreczkiem;
  • rysowanie równocześnie obie rękami, np. spirale, kontury skrzydeł motyla;
  • lepienie z gliny, plasteliny różnych kształtów;
  • malowanie prostych wzorów w formie szlaczków grubym pędzlem lub patykiem,
  • stemplowanie,
  • rysowanie po śladzie;
  • rysowanie kredkami lub malowanie bez odrywania ręki szlaczków;
  • wycinanie liter z makulatury i wiele innych.

Terapie

Animaloterapia jest metodą, która wspomaga leczenie oraz rehabilitację osób                                 
z niepełnosprawnością. Polega na bliskim i naturalnym kontakcie ze zwierzętami. Odbiorcami animaloterapii są osoby z zaburzeniami i deficytami w sferze psychoruchowej. Działania są kierowane przede wszystkim do dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, zespołem Downa, porażeniem kończyn, zanikiem mięśni, zaburzeniami uwagi (ADHA), autyzmem oraz osób opóźnionych w rozwoju intelektualnym, motorycznym oraz osób niewidomych.
Zajęcia z udziałem zwierząt są wykorzystywane również w pracy z osobami zdrowymi, które dzięki kontaktowi ze zwierzętami uczą się odpowiedzialności, zasad pielęgnacji i wychowania zwierzaka.
Głównymi celami animaloterapii jest poprawa funkcjonowania w sferze poznawczej (rozwijanie słownictwa, poprawianie pamięci krótko- i długotrwałej), emocjonalno-społecznej (rozwijanie interakcji) oraz motorycznej (rozwijanie poczucia równowagi, wzmacnianie siły mięśni oraz ogólne usprawnienie).
Opiekowanie się zwierzęciem uczy odpowiedzialności, motywuje do działania w zakresie jego pielęgnacji i nadzoru, wyzwala aktywność spontaniczną. Istotnym czynnikiem leczącym jest nawiązanie więzi między człowiekiem a zwierzęciem, która pozwala na niwelowanie poczucia osamotnienia i generowanie pozytywnych emocji.

Biblioterapia jest działaniem terapeutycznym opierającym się o zastosowanie materiałów czytelniczych, rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny, jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów danej osoby przez ukierunkowane czytanie.
CELE I ZADANIA BIBLIOTERAPII:
  • pomaga pokonać problemy,
  • podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie,
  • koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania,
  • integruje osoby niepełnosprawne i nieprzystosowane społecznie,
  • niesie ulgę w cierpieniu,
  • wzmacnia poczucie własnej wartości,
  • przygotowuje do pełnienia ważnych ról,
  • akceptuje siebie i własną sytuację,
  • pomaga samotnym, nieśmiałym, zakompleksionym, mało aktywnym.
PODSTAWOWE TECHNIKI BIBLIOTERAPEUTYCZNE
Podstawowe techniki biblioterapeutyczne, stosowane w zależności od założonych celów, poruszanego problemu, składu uczestniczącej grupy, przewidzianych efektów, miejsca i czasu zajęć to:
  • głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci;
  • czytanie wyselekcjonowanych tekstów przez prowadzącego;
  • słuchanie tekstów biblioterapeutycznych o charakterze relaksacyjnym lub aktywizującym;
  • dyskusja nad czytanym utworem (czasami zdarza się, że mówienie o książce jest pretekstem do innej rozmowy, jest wstępnym elementem terapii poprzedzającym poruszenie problemów bliższych uczestnikom niż te, o których traktuje utwór);
  • pisanie listu do bohatera literackiego;
  • wymyślanie innego zakończenia utworu;
  • wchodzenie w rolę wybranego bohatera i przedstawienie scenek (drama) inspirowanych sytuacją literacką;
  • wykonywanie ilustracji do czytanego utworu obrazującej jego nastrój;
  • wykonywanie prac plastycznych ilustrujących emocje dzieci wywołane czytanym utworem.

ELEMENTY ARTETERAPII – TERAPII PRZEZ SZTUKĘ.
Arteterapia jest jednym z rodzajów terapii zajęciowej. Swym działaniem przyczynia się
do pokonywania problemów, takich jak brak pewności siebie, podejmowania trafnych decyzji
a nawet pomocna w leczeniu uzależnień. Słowo arteterapia pochodzi od dwóch wyrazów „ars” czyli sztuka i „therapieution” czyli leczenie.
Jest to metoda wykorzystywana w pracy z dziećmi z różnymi niepełnosprawnościami intelektualnymi, autyzmem, porażeniem mózgowym, ADHD. Już w najmłodszych grupach przedszkolnych stosuje się ten rodzaj pracy z dziećmi w celu otwarcia się dzieci, lepszego poznania każdej osoby indywidualnie bez zadawania krępujących lub niezrozumiałych dla dzieci pytań.
Najbardziej znaną metodą Arteterapii jest opracowana przez R. F. Schow, zwana metodą malowania dziesięcioma palcami. Dziecko maluje wszystkimi palcami i całymi dłońmi. Jego zadaniem jest namalowanie obrazu na dużym arkuszu papieru, pozostawiając mu zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Zajęcia trwające od 20 do 40 minut kończy się przyczepieniem obrazka do tablicy, co podkreśla wartość wykonanej pracy. Metoda ta uwalnia od zahamowań, pomaga pokonywać lęki, wspomaga poczucie własnej wartości.
Malowanie mandali jest kolejnym sposobem terapii. Tworzenie rysunku w kole odbywa się w atmosferze ciszy, skupieniu, przy blasku świec i dźwiękach wyciszonej, spokojnej muzyki.
Twórczość z wykorzystaniem technik takich jak: malarstwo, rysunek, rzeźba, pozwalają osobom z niepełnosprawnością intelektualną na lepszą komunikację z otoczeniem, z samym sobą, dają poczucie bezpieczeństwa, pozwalają odreagować stres, rozwijają inteligencję, wyzwalają większą wrażliwość, przyczyniają się do zmiany niepożądanych zachowań agresywnych, powodują większą otwartość i pogłębiają zaufanie do innych osób, a także pozytywnie wpływają na poczucie własnej wartości.

Celem ergoterapii jest takie leczenie chorych i niepełnosprawnych ludzi aby spełnić
ich potrzeby zawodowe, socjalne tak aby znowu mogli brać aktywny udział w życiu w pełnym tego słowa znaczeniu. Terapia polega także na zachęcaniu osoby dotkniętej do brania czynnego udziału w życiu osobistym czy też społecznym oraz pokazaniu, że chory sam jest w stanie poradzić sobie z codziennością, że potrafi przeciwstawiać się codziennym trudnościom i że może sobie dobrze radzić nie prosząc nikogo o pomoc będąc niezależnym.
Jednym z założeń ergoterapii jest nauka samodzielności i samowystarczalności. W naszej szkole elementy ergoterapii zostały wprowadzone w tym celu, żeby uczniowie, biorąc aktywny udział w różnych zajęciach i pracach fizycznych, najczęściej polegających na majsterkowaniu, ale też na wykonywaniu wielu prostych prac użytecznych na rzecz szkoły, pozyskali dowartościowanie przez pracę, żeby uwierzyli we własne siły, odrzucili wszelkie wykluczenia ze społeczności. Szybko okazało się, że wiele różnych prac wykonują sprawnie i dokładnie, budząc podziw środowiska.
W ramach wykorzystywania elementów ergoterapii w naszej placówce wykonywane są przykładowe prace:
  • Malowanie krzesełek;
  • Wykonywanie i zamocowywanie karmników dla ptaków;
  • Wykonywanie budek lęgowych dla ptaków.
  • Demontaż i odzysk materiałów ze starych gablot.
  • Szlifowanie, naprawa i malowanie ławek parkowych.
  • Odnawianie linii parkingowych.
  • Wykonywanie wielu różnych konstrukcji niezbędnych do zamocowania dekoracji uświetniających uroczystości i imprezy szkolne.

Muzykoterapia  to dziedzina posługująca się muzyką lub jej elementami w celu przywrócenia zdrowia lub poprawy funkcjonowania osób z różnymi problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej.
W sesji muzykoterapii może uczestniczyć każda osoba, bez względu na poziom jej umiejętności muzycznych, stopień niepełnosprawności, czy rodzaj zaburzeń.
W pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi umysłowo muzyki używa się 
do uspokajania dziecka, gdy dochodzi do wybuchu gwałtownych emocji, kiedy dziecko jest agresywne. Na ogół łączy się elementy muzyki ze śpiewem, tańcem, słowem, określonymi ruchami ciała odpowiadającymi danej melodii ( np. w metodzie Knilla).
Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną potrafią bardzo żywo reagować 
na muzykę i bardzo chętnie uczestniczą w zajęciach muzyczno – rytmicznych. Dzieci apatyczne, pod wpływem muzyki przytupują, klaszczą, wykonują rytmiczne ruchy, czasami głośno się śmieją. Zajęcia z wykorzystaniem muzyki wywierają pozytywny wpływ także na dzieci nadmiernie pobudliwe, często zmieniające formy aktywności, bardzo ruchliwe, a także agresywne 
i autoagresywne. Często pod wpływem odpowiednio dobranej muzyki dzieci te uspokajają się.
Muzykoterapia ma na celu:
  • ujawnienie i rozładowanie zablokowanych emocji i napięć,
  • rozwijanie świadomości własnego ciała oraz orientacji przestrzennej,
  • polepszenie umiejętności komunikacyjnych oraz umiejętności celowego działania,
  • niwelowanie zachowań niepożądanych, takich jak: stereotypie ruchowe, agresja, autoagresja,
  • wzrost akceptacji rówieśników oraz osób nieznanych,
  • lepsze relacje interpersonalne oraz pełniejsza integracja z grupą,
  • zwiększenie niezależności i autonomii,
  • stymulowanie kreatywności, wyobraźni oraz ekspresji twórczej,
  • usprawnianie dużej i małej motoryki, polepszenie sprawności fizycznej,
  • usprawnianie percepcji słuchowej oraz koordynacji wzrokowo – słuchowo -ruchowej,
  • rozwijanie zdolności celowego i twórczego działania,
  • rozwój mowy,
  • uczenie współdziałania w grupie.
Muzykoterapia w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie umożliwia kreatywną ekspresję, daje możliwość przeżycia doświadczeń, które motywują do uczenia się we wszystkich dziedzinach funkcjonowania oraz tych pozytywnych i przyjemnych doświadczeń, które 
są niedostępne w inny sposób, a przy tym rozwijają świadomość siebie, innych i otoczenia, 
co sprzyja polepszeniu ogólnego funkcjonowania danego dziecka.
Dzieci w kontakcie z muzyką i tańcem są bardziej aktywne i łatwiej nawiązują przyjaźnie. Aktywność muzyczna wpływa w znacznym stopniu na polepszenie koncentracji, ogranicza nadpobudliwość ruchową, pomaga przełamać barierę wstydu. Kontakt z muzyką daje możliwość wyrażania swoich uczuć, emocji i komunikowania tych stanów otoczeniu. Muzyka daje satysfakcję, poprawia samopoczucie, dodaje wiary we własne możliwości, co ma ogromny wpływ na kształtowanie osobowości.

W ramach zajęć wspomagających rozwój dziecka w Zespole Szkół Specjalnych w Starym Lubiejewie prowadzona jest Integracja Sensoryczna w specjalnie przystosowanej sali.
Twórczynią metody integracji sensorycznej (SI) jest Jean Ayres, wg. której: Integracja Sensoryczna to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów odpowiada adekwatną reakcją. Jest to więc taka integracja wrażeń zmysłowych by mogły być użyte w celowym działaniu.
Poprzez zmysł wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku i zmysł równowagi odbieramy bodźce z ciała i otoczenia. Aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować, wszystkie zmysły muszą prawidłowo działać i harmonijnie ze sobą współpracować. Mózg musi radzić sobie 
z napływem bodźców, w prawidłowy sposób je integrować i przetwarzać, dostarczając człowiekowi dokładnej informacji o nim samym i o otaczającym świecie.
Terapia „SI” (integracji sensorycznej) w sposób przyjemny dla dziecka stymuluje pracę mózgu. Jazda na deskorolce, kołysanie na huśtawkach, huśtanie w hamaku, toczenie się 
po podłodze w beczce, dotykanie materiałów o różnych fakturach, wąchanie zapachów, skoki 
na trampolinie – wszystkie te przykładowe zabawy i aktywności mogą pomóc dziecku przezwyciężyć jego problemy z zachowaniem się, pamięcią, spostrzeganiem, koordynacją wzrokowo – ruchową, mową
Terapia „SI” jest dla dzieci „naukową zabawą”, dzięki której wyrównujemy 
u podopiecznych deficyty w zakresie przetwarzania bodźców zmysłowych, poprawiamy zdolność do odbioru i przetwarzania informacji sensorycznych w taki sposób by móc je wykorzystać 
w celowym działaniu i procesie uczenia się.

Co to jest AAC?
Alternatywne i wspomagające metody komunikacji jest to grupa metod mających na celu umożliwienie
komunikowania się osobom, które mają trudności w tworzeniu wypowiedzi słownych lub ich mowa jest
niezrozumiała dla otoczenia. O potrzebie wprowadzania metod komunikacji alternatywnej lub
wspomagającej należy zdecydować, gdy dziecko lub osoba dorosła wykazuje:

  • trudności w inicjowaniu kontaktów
  • trudności z byciem zrozumiałym dla innych
  • poważne trudności z rozumieniem wypowiedzi innych
  • ograniczoną liczbę słów dla danego okresu rozwojowego
  • pojawienie się zachowań trudnych spowodowanych brakiem zrozumienia przez inne osoby
  • trudności w rozwoju poznawczym wynikające z braku interakcji z otoczeniem
  • unikanie kontaktów z rówieśnikami
  • wycofanie

Nasi specjaliści zajmują się diagnozą funkcjonowania poznawczego, rozwoju systemu językowego oraz
oceną poziomu komunikacji werbalnej i niewerbalnej w przypadku osób z autyzmem. Pomogą w doborze
odpowiedniego systemu znaków AAC oraz gestów (Makaton, GORA®). Wraz z rodzicami podejmą też
decyzję o wyborze pomocy komunikacyjnych i zindywidualizowanego systemu znaków (PCS, PECS,
MÓWik).
Proces wprowadzania systemu AAC oparty jest na generalizacji, oznacza to, że na wszystkich zajęciach i
terapiach nasi specjaliści komunikują się z uczniem wybraną metodą AAC.
Jakie korzyści niesie za sobą wprowadzanie AAC?

Umożliwia uczniom rozwijanie systemu językowego mimo trudności komunikacyjnych
daje możliwość komunikacji, zrozumienia, wyrażenia swoich potrzeb, uczuć i emocji, co
jest niezbędne do tworzenia satysfakcjonujących relacji społecznych
niweluje poczucie lęku wynikającego z braku zrozumienia.

Dziecko lub dorosły, który jest rozumiany – może wyrażać swoje myśli, uczucia, nawiązywać relacje,
prowadzić dialog. Wprowadzając AAC dajemy szansę na efektywną komunikację z drugim człowiekiem,
co jest podstawą rozwoju każdego dziecka.

W naszej szkole znajduje się gabinet logopedyczny wyposażony w odpowiedni sprzęt multimedialny oraz atrakcyjne pomoce dydaktyczne wykorzystywane w procesie terapii.
Terapią logopedyczną objęte są wszystkie dzieci wymagające wsparcia 
w procesie rozwoju komunikacji i kształtowania mowy. Podstawą kwalifikacji dziecka na zajęcia terapii logopedycznej stanowią zalecenia z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej zawarte 
w opinii dziecka. Objęcie ucznia terapią logopedyczną następuje również na wniosek zespołu terapeutycznego, w skład którego wchodzą wszyscy nauczyciele i specjaliści pracujący 
z danym dzieckiem, a także rodzice lub opiekunowie ucznia.
Proces terapii poprzedza diagnoza logopedyczna, w wyniku której konstruowane 
są indywidualne programy terapii. Nadrzędnym celem terapii logopedycznej jest optymalne usprawnianie procesu komunikacji.
Zadania realizowane w procesie terapii to m.in:
  • stymulacja rozwoju mowy
  • praca nad poprawnością gramatycznej, semantycznej i leksykalnej strony wypowiedzi
  • modyfikacja artykulacyjnej i prozodycznej strony wypowiedzi
  • rozwijanie kompetencji komunikacyjnej
  • stymulacja rozwoju mowy narracyjnej i opowieściowej
  • wypracowywanie właściwych nawyków związanych z mówieniem- ćwiczenia emisji głosu
  • wspomaganie rozwoju poznawczego.
Na zajęciach logopedycznych udzielamy wsparcia:
  • uczniom z oligofazją – niedokształceniem mowy, które towarzyszy niepełnosprawności intelektualnej,
  • uczniom z niedokształcenia mowy występującego przy uszkodzeniu centralnego układu nerwowego,
  • uczniom z dyzartrią – zaburzeniem mowy współwystępujących z MPD,
  • prowadzimy terapię zaburzeń mowy wynikających z chorób uwarunkowanych genetycznie, w tym Zespołu Downa,
  • prowadzimy terapię dzieci z autyzmem,
  • prowadzimy terapię dzieci z niedosłuchem.
Uczniowie, którzy nie porozumiewają się werbalnie, kształcą umiejętności komunikacyjne metodami alternatywnymi np. Program Komunikacji Makaton, Piktogramy.

mgr Karolina Felicjanczyk

Psycholog szkolny zajmuje się w placówce pierwszą pomocą psychologiczną, pomaga w trudnych sytuacjach i udziela wsparcia. Jest osobą biorącą aktywny udział w życiu szkoły. Spotyka się z pojedynczymi uczniami, ale także realizuje warsztaty psychoedukacyjne mające na celu rozwój umiejętności radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami, asertywności, integracji, kreatywności, a także wielu innych umiejętności społecznych będących narzędziem do radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Podejmuje również działania interwencyjne w sytuacjach kryzysowych. Rola psychologa szkolnego polega także na prowadzeniu działań profilaktycznych, pokazujących jak uniknąć pewnych niebezpieczeństw oraz tak kierować swoim życiem, by było ono satysfakcjonujące.

Praca z uczniami prowadzona jest indywidualnie lub grupowo. W zależności od problemu są to spotkania o charakterze diagnostycznym lub terapeutycznym.

Pierwszym krokiem na ścieżce pomocy jest zawsze diagnoza psychologiczna. Obejmuje ona charakterystykę szerokiego zakresu funkcji psychicznych: rozwój intelektualny i poznawczy (myślenie, pamięć, uwaga, spostrzeganie itp.), rozwój emocjonalny (osobowość, temperament itp.), rozwój społeczny. Polega na obserwacji zachowania uczniów mających trudności szkolne, przeprowadzeniu wywiadu z jego rodzicami i nauczycielami, dokonaniu badania psychologicznego dziecka. W efekcie postawiona diagnoza pozwala określić obszar trudności dziecka, ukazać jego potencjalne możliwości oraz określić odpowiednią formę pomocy psychologicznej.

Psycholog szkolny udziela pomocy również rodzicom uczniów. Pomoc ta odbywa się poprzez spotkania indywidualne w konkretnych problemach: udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązanie przez nich trudności w wychowaniu własnych dzieci. Zadaniem psychologa jest też wspieranie rodziców w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia. Pomoc dla rodziców udzielana przez psychologa szkolnego ma też na celu umożliwienie im rozwijania swoich umiejętności wychowawczych.

Obowiązującą zasadą jest poufność i dyskrecja z wyjątkiem sytuacji zagrożenia czyjegoś zdrowia lub życia.

Wszelkie działania prowadzone są z poszanowaniem praw uczniów i przestrzeganiem praw osób niepełnosprawnych a także z zapewnieniem standardów bezpieczeństwa obowiązujących w placówce.

Terapia ręki ma na celu usprawnianie motoryki małej, jak również dostarcza wrażeń dotykowych
i poznawania dzięki nim różnych kształtów, struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania. Jednak  przede wszystkim służy do osiągnięcia samodzielności w podstawowych czynnościach życia codziennego.
Cele terapii ręki:
  • wspomaganie precyzyjnych ruchów rąk,
  • poprawa umiejętności chwytu,
  • wyuczenie zdolności skupiania uwagi,
  • wzmocnienie koncentracji,
  • poprawa koordynacji wzrokowo- ruchowej,
  • przekraczanie linii środka ciała.
Stymulacja dłoni pobudza bezpośrednio ośrodek w mózgu odpowiedzialny za dłonie, 
a pośrednio ośrodek ruchowy mowy. W dłoniach znajdują się receptory odpowiedzialne 
za wszystkie narządy ciała człowieka. Dlatego też ich sprawność ma ogromne znaczenie 
w funkcjonowaniu całego organizmu.

Sala Doświadczeń Świata jest w naszej szkole miejscem, w którym dzieci poddawane
są wielozmysłowej stymulacji.
Terapia Snoezelen wywodzi się z Holandii, zaś w dosłownym tłumaczeniu „snoezelen” oznacza „ostrożne poznawanie otoczenia”.
Głównym celem organizowania zajęć w tej sali jest stwarzanie możliwości odbierania nowych bodźców, wzbogacanie doświadczeń oraz miłe spędzanie czasu  w atmosferze relaksu 
i pełnej akceptacji przez osoby z wieloraką niepełnosprawnością.
W pracy terapeutycznej kierujemy się ośmioma zasadami opracowanymi przez jednych 
z najważniejszych propagatorów idei Snoezelen Jana Hulsege i Ad Verheul zgodnie, z którymi:
  1. W Sali Doświadczania Świata panuje odpowiednia atmosfera stwarzająca warunki 
    do odpoczynku, relaksu i zabawy.
  2. Uczestnicy terapii swobodnie eksplorują otoczenie.
  3. Uczestnicy terapii pracują we własnym tempie.
  4. Terapia trwa tyle czasu, ile potrzebuje podopieczny, a decyzja 
    o pozostaniu bądź też o opuszczeniu sali należy do niego.
  5. Terapia w Sali odbywa się systematycznie, przez co pozwala dziecku uporządkować 
    i zorganizować tygodniowy program pracy w szkole.
  6. Pobyt w Sali pozwala na dostarczenie pożądanych bodźców i eliminację bodźców zbędnych, przeszkadzających i zakłócających percepcję dziecka.
  7. Uczestnicy terapii otoczeni są wsparciem i opieką ze strony terapeuty, który pozwala 
    na realizacje nawet najdziwniejszych pomysłów.
  8. Prowadzący terapię odpowiednio przygotowują otoczenie i towarzyszą uczestnikom terapii tak, aby otoczyć dzieci opieką i dać poczucie bezpieczeństwa.
Wśród sprzętów którymi dysponujemy w naszej Sali Doświadczeń Świata znajdują się m.in.: suchy basen z piłeczkami, projektor kolorów i obrazów, lampa UV z elementami świetlnymi, światłowody, kolumna wodna, materace, pufy.

Jedną z terapii, którą stosujemy na zajęciach w naszym Zespole Szkół jest terapia taktylna. Stymulacja taktylna z łac. oznacza pobudzanie dotykowe.
Terapia ta opiera się na podstawowych założeniach neurologii, psychologii, teorii integracji sensorycznej, oraz na doniesieniach i badaniach wielu naukowców wiążących procesy zachodzące 
w mózgu z zachowaniem człowieka. Głównym zadaniem tej terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych szczególnie dotykowych w taki sposób, by dziecko spontanicznie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integrację tych bodźców.
Terapię taktylną można wykorzystywać jako metodę rehabilitacji i wspierania rozwoju u dzieci 
z różnymi dysfunkcjami neurologicznymi i zaburzeniami procesów integracji sensorycznej. Można też ją stosować profilaktycznie, w celu zapobiegania późniejszym nieprawidłowościom rozwojowym, szczególnie u dzieci i niemowląt z grupy tzw. ryzyka okołoporodowego.
Stymulację taktylną można stosować jako osobną terapię lub jako wstęp do dalszych ćwiczeń. Terapia ta może stanowić uzupełnienie innych metod terapeutycznych i usprawniających (terapii pedagogicznej, logopedii, rewalidacji).

Zadaniem TUS jest nauczenie i rozwinięcie umiejętności interpersonalnych u danego
dziecka. Kształtowanie tych umiejętności pozwala dzieciom na swobodne rozwijanie się,
radzenie sobie w trudnych sytuacjach szkolnych i domowych, adekwatną ocenę siebie,
nawiązywanie relacji z rówieśnikami i współpracę w grupie, większą aktywność i twórczą pracę
na lekcjach.
Trening Umiejętności Społecznych ma na celu rozwijanie takich umiejętności jak:

  • rozróżnianie i identyfikowanie podstawowych emocji,
  • panowanie nad emocjami i wyrażanie ich w sposób akceptowany społecznie,
  • przestrzeganie zasad i norm społecznych,
  • prawidłowe wzorce komunikowania się,
  • nawiązywanie pozytywnych relacji z rówieśnikami,
  • współpraca w grupie,
  • rozumienie siebie i innych ludzi,
  • poczucie własnej wartości,
  • pozytywne rozwiązywanie konfliktów,
  • wyrażanie siebie i własnego zdania,
  • zachowania asertywnego,
  • radzenie sobie z sytuacjami trudnymi i konfliktowymi,
  • radzenie sobie z porażkami i niepowodzeniami,
  • radzenie sobie ze stresem.

Tematyka poruszana na zajęciach:

  1. Co to jest Trening Umiejętności Społecznych?
  2. Co to są emocje? Ich rodzaje.
  3. Ja i moje uczucia.
  4. Jak wyciszam emocje?
  5. Umiejętności interpersonalne i przyjaźń
  6. W jaki sposób witać się z ludźmi?
  7. Dziękowanie ludziom za, że mówią i robią coś miłego.
  8. Jak pomagać innym?
  9. Pomaganie ludziom, którzy nie prosili o pomoc.
  10. Czym jest dzielenie się?
  11. Czym jest szacunek?
  12. Wyrażanie z szacunkiem własnych myśli.
  13. Użycie zwrotu „przepraszam”.
  14. Dręczenie – co myśleć, mówić, robić
  15. Okazywanie szacunku dorosłym.
  16. Uczę się czym jest odpowiedzialność.